دروازه‌ای به دستان هنرمندانه ایران
اگرچه استان البرز یکی از جدیدترین استان‌های کشور از منظر تقسیمات سیاسی است، اما از دیدگاه فرهنگی و هنری، این سرزمین تاریخی و کهن، پیشینه‌ای بسیار غنی دارد. قرارگیری البرز در مسیر رفت‌وآمد اقوام مختلف، نزدیکی‌اش به تهران و قزوین، تنوع اقلیمی و فرهنگی، و حضور اقوام مهاجر از سراسر کشور در این منطقه، سبب شده تا صنایع دستی آن ترکیبی از اصالت، تنوع و نوآوری باشد.
طالقان، ساوجبلاغ، اشتهارد، نظرآباد، کرج و فردیس، هر کدام با سبک زندگی، اقلیم و تاریخ خاص خود، نقشی متمایز در خلق هنرهای سنتی دارند. هنرمندان این خطه، از دل کوه‌ها و دشت‌ها، از پوست و چرم و پشم، از خاک و گل، و حتی از تار و پود گلیم، اثری می‌آفرینند که بیان‌گر بخشی از هویت فرهنگی ایران است.در سفرهای فرهنگی با چارترلند، نه‌تنها با طبیعت و اماکن تاریخی البرز آشنا می‌شوید، بلکه امکان بازدید از کارگاه‌های کوچک صنایع دستی، گفتگو با هنرمندان محلی و حتی شرکت در کارگاه‌های آموزشی فراهم شده است. این تجربه، فراتر از خرید سوغات، دریچه‌ای است به دنیای بی‌انتها و رازآلود هنرهای بومی ایران.
صنایع دستی سنتی البرز؛ هنر در دل طبیعت
۱. گلیم‌بافی؛ هنر دستان زنان طالقان و ساوجبلاغ
گلیم‌بافی یکی از اصیل‌ترین صنایع دستی استان البرز، به‌ویژه در نواحی کوهستانی مانند طالقان، برغان، ولیان، نوجان و خچیره است. گلیم‌های طالقانی با نقوش سنتی و رنگ‌های گیاهی بافته می‌شوند و معمولاً در ابعاد کوچک تا متوسط تولید می‌گردند.نقوشی همچون "چشم نظر"، "درخت زندگی"، "شیر خورشید" و "چله‌نشینی" در میان طرح‌های گلیم‌های البرز رایج‌اند. الیاف این گلیم‌ها معمولاً از پشم طبیعی گوسفند بوده و رنگرزی آن با مواد گیاهی نظیر پوست گردو، روناس، اسپرک و نیل صورت می‌گیرد.در تورهای روستایی چارترلند، می‌توانید از کارگاه‌های گلیم‌بافی بازدید کرده، بافنده‌ها را از نزدیک ببینید و حتی خودتان بافت گلیم را تجربه کنید.
۲. سبدبافی و ترکه‌بافی؛ حاصل دست‌های توانای زنان روستایی
در روستاهای نزدیک به رودخانه و مناطق دارای نی و ترکه مانند آغشت، کوهسار و زیاران، سبدبافی یکی از صنایع رایج است. از ترکه‌ی درخت بید یا شاخه‌های نرم نی، سبدهایی برای حمل میوه، نان یا محصولات کشاورزی بافته می‌شود.این سبدها نه‌تنها کاربردی‌اند، بلکه به‌عنوان اشیاء تزئینی هم مورد توجه گردشگران قرار گرفته‌اند. چارترلند پیشنهاد می‌کند در سفر به مناطق غربی استان، حتماً به بازارهای محلی سر بزنید تا از این هنر ارزشمند دیدن و خرید کنید
۳. نمدمالی؛ هنر کهن در دل طالقان
نمدمالی از جمله صنایع دستی بسیار کهن است که در استان البرز و به‌ویژه در ارتفاعات طالقان، هنوز هم رواج دارد. نمدهایی که از پشم گوسفند تهیه می‌شوند، برای پوشش کف خانه‌ها، تهیه کلاه و لباس سنتی و حتی زیرانداز استفاده می‌شوند.فرایند تولید نمد که با استفاده از مالیدن، حرارت، رطوبت و فشار انجام می‌شود، نمایشی از همکاری و کار دسته‌جمعی در زندگی روستایی است. برخی کارگاه‌های نمدمالی در طالقان با همکاری چارترلند، برای گردشگران امکان بازدید و خرید مستقیم را فراهم کرده‌اند.
۴. جوراب‌بافی سنتی؛ هنر رنگین زنان البرز
در مناطقی از استان البرز، به‌ویژه اشتهارد و نظرآباد، زنان هنرمند با استفاده از نخ‌های پشمی و طرح‌های سنتی، جوراب‌هایی رنگارنگ و گرم برای فصول سرد می‌بافند. این جوراب‌ها با طرح‌های محلی و رنگ‌هایی چشم‌نواز، جایگاه ویژه‌ای در بازارهای محلی و نمایشگاه‌های صنایع دستی دارند.
سفالگری و سرامیک؛ از دل خاک تا فرم
۵. سفال اشتهارد؛ هنر در دل کویر
شهرستان اشتهارد، با خاک رس مرغوب خود، زمینه‌ای مناسب برای سفالگری سنتی فراهم کرده است. در این منطقه، کوزه‌ها، پارچ‌ها، گلدان‌ها و ظروف سنتی سفالی با دست ساخته می‌شوند و گاه با لعاب‌های محلی تزئین می‌گردند.کارگاه‌های کوچک سفال‌سازی در اطراف روستاهای اشتهارد هنوز فعال‌اند. در سفر با چارترلند به اشتهارد، بازدید از این کارگاه‌ها تجربه‌ای اصیل و فرهنگی برای گردشگران خواهد بود.
۶. آجرهای تزئینی و آجرکاری سنتی
با توجه به نزدیکی البرز به قزوین و تهران، هنر آجرکاری در معماری سنتی این منطقه هم دیده می‌شود. برخی از خانه‌های قدیمی در حصار کرج، زیبادشت و فردیس قدیم هنوز آثاری از آجرکاری سنتی دارند که به‌دست استادکاران محلی ساخته شده‌اند.
هنرهای تزئینی و دستی نوین
? ۷. معرق و منبت‌کاری
با حضور هنرمندان مهاجر از شهرهایی چون اصفهان، زنجان، همدان و شیراز، هنرهایی همچون معرق چوب، منبت، خاتم و مشبک در کرج رواج یافته‌اند. در بازار هنر کرج، می‌توانید تابلوهای معرق، جعبه‌های خاتم، و وسایل تزئینی چوبی دست‌ساز را مشاهده و خریداری کنید.
برخی کارگاه‌های آموزش معرق با همکاری چارترلند، کلاس‌های یک‌روزه برای علاقه‌مندان برگزار می‌کنند.
۸. گلدوزی و دوخت‌های سنتی
در میان زنان هنرمند البرز، هنر گلدوزی روی پارچه، سوزن‌دوزی و ملیله‌دوزی با سبک‌های تلفیقی دیده می‌شود. این آثار بیشتر در جشنواره‌های صنایع دستی البرز به نمایش گذاشته می‌شوند و برخی از آن‌ها در فروشگاه‌های خیابان شهید بهشتی و طالقانی کرج عرضه می‌شوند.
۹. لباس‌های محلی و سنتی
برخی اقوام مهاجر در البرز از جمله کردها، لرها، آذری‌ها و طالقانی‌ها هنوز هم در مناسبت‌های خاص لباس‌های سنتی خود را می‌پوشند. این لباس‌ها، به‌ویژه لباس‌های زنانه با دوخت‌های خاص و رنگ‌های چشم‌نواز، نمادی از فرهنگ و هویت قومی استان هستند.
چارترلند در برخی سفرهای ویژه‌ی فرهنگی، بازدید از مراسم‌های محلی همراه با پوشش سنتی را در برنامه قرار داده است.
سوغات خوراکی البرز؛ طعمی از دل کوه و دشت
۱۰. عسل طالقان
طالقان با دشت‌های پرگل، ارتفاعات خنک و هوای پاک، یکی از مراکز تولید عسل طبیعی در کشور است. عسل‌هایی با طعم گل گاوزبان، آویشن، شبدر و گون، از جمله بهترین نمونه‌ها هستند. عسل طالقان کاملاً طبیعی، بدون مواد افزودنی و به روش سنتی برداشت می‌شود.
چارترلند بازدید از زنبورداری‌های بومی را در برخی تورهای آموزشی و طبیعت‌گردی خود گنجانده است.
۱۱. گردو و بادام طالقان
باغ‌های گردو در طالقان، برغان، کردان و نوجان، از گذشته‌های دور تا امروز فعال بوده‌اند. گردوی طالقان به‌دلیل طعم غنی، مغز درشت و روغن طبیعی‌اش در بازار ارزش بالایی دارد
۱۲. توت، آلبالو و میوه‌های کوهی
در روستاهای برغان، ولیان، کلنجین و خچیره، میوه‌هایی همچون توت سفید و سیاه، آلبالو، زالزالک، گلابی وحشی و گوجه سبز به‌صورت محلی برداشت می‌شوند و اغلب به‌صورت خشک‌شده یا مربا در بازارهای محلی عرضه می‌گردند.
۱۳. نان‌های محلی و تنوری
نان‌هایی چون نان تابه‌ای، سنگک محلی، نان شیرمال، نان روغنی و نان برنجی طالقان از جمله نان‌هایی هستند که با آرد سنگی و تنورهای گلی پخته می‌شوند و طعمی خاص دارند. در برخی از اقامتگاه‌های بوم‌گردی چارترلند، امکان تجربه‌ی پخت نان محلی وجود دارد.
۱۴. کشک و لبنیات کوهستانی
در ارتفاعات ساوجبلاغ و طالقان، عشایر و روستاییان هنوز هم با استفاده از شیر گوسفند، لبنیاتی همچون ماست محلی، پنیر کوهی، کشک خشک و دوغ سنتی تولید می‌کنند.
بازارچه‌های صنایع دستی و سوغات در البرز
- بازارچه طالقان (میدان اصلی شهر)
- بازار سنتی کرج (خیابان شهید بهشتی، طالقانی، مصباح)
- نمایشگاه‌های فصلی صنایع دستی در پارک جهان‌نما و بوستان مادر کرج
- بازارچه‌های روستایی در برغان، ولیان، کلنجین و طالقان
چارترلند در تورهای خود امکان خرید مستقیم از هنرمندان و فروشندگان محلی را فراهم کرده تا بخشی از درآمد این جوامع، مستقیم به خانواده‌های تولیدکننده برسد.
نتیجه‌گیری: صنایع دستی البرز؛ هویت زنده‌ای از دل کوه و خاک
صنایع دستی و سوغات البرز، آینه‌ای هستند از فرهنگ زنده، تنوع اقوام و سنت‌های دیرینه‌ای که هنوز هم در دل این استان کوچک اما پررمز، نفس می‌کشند. در عصر ماشینی شدن و تولید انبوه، هر گلیم، هر سفال، هر تکه نمد و هر سبد، روایتی است از نسل‌هایی که هنر را نه برای نمایش، که برای زندگی خلق کرده‌اند.
