لرستان؛ سرزمین کهن هنر و فرهنگ
استان لرستان، با طبیعتی بکر، فرهنگی غنی و تاریخی هزاران‌ساله، یکی از گنجینه‌های بی‌بدیل ایران‌زمین در حوزه صنایع‌دستی و سوغات بومی است. در دل کوه‌های زاگرس، هنرمندانی زندگی می‌کنند که هنرشان نه تنها بازتابی از سنت‌ها و آیینهای کهن است، بلکه نشانگر پیوندی عمیق میان طبیعت، باورها و زیبایی‌شناسی مردم این سرزمین است. صنایع دستی لرستان، آیینهای تمام‌نما از هویت اقوام لر، بختیاری، لک و دیگر گروه‌های فرهنگی این منطقه است؛ اقوامی که قرن‌ها با عشق و مهارت، نقش‌هایی جاودانه بر پشم، چرم، فلز، سفال و چوب زده‌اند.
در کنار این صنایع، سوغاتی‌های خوراکی و محلی لرستان نیز جایگاه ویژه‌ای دارند؛ از عسل کوهی گرفته تا ترخینه، روغن حیوانی، کشک و نان محلی، همه و همه طعم اصالت و سلامت را به همراه دارند. این تنوع و اصالت، لرستان را به یکی از مقاصد ارزشمند گردشگری فرهنگی و بوم‌گردی تبدیل کرده است. کسانی که با چارترلند به لرستان سفر می‌کنند، نه تنها با چشم‌اندازهای زیبای طبیعی و تاریخی آشنا می‌شوند، بلکه فرصتی ناب برای لمس هنر دست و چشیدن طعم‌های واقعی زندگی بومی دارند.
در ادامه، به معرفی مفصل صنایع دستی و سوغات لرستان می‌پردازیم؛ از مشهورترین آن‌ها تا آثار کمتر شناخته‌شده اما ارزشمند. این نوشتار، راهنمایی جامع برای هر گردشگر علاقه‌مند به شناخت میراث فرهنگی ایران، و مسافران چارترلند به مقصد لرستان خواهد بود.
صنایع دستی معروف و شاخص لرستان
۱. گلیم‌بافی؛ ترانه‌ی رنگ و تار
یکی از شاخص‌ترین و کهن‌ترین صنایع دستی لرستان، گلیم‌بافی است. گلیم‌های لرستان با طرح‌هایی هندسی، رنگ‌های گیاهی و بافتی محکم، زبان گویای فرهنگ ایلیاتی این منطقه‌اند. گلیم‌بافی در لرستان بیشتر در شهرستان‌های الیگودرز، دورود، کوهدشت و نورآباد رایج است. نقوشی مانند لوزی، گل میخک، بته‌جقه، بز کوهی و نمادهای اساطیری در این گلیم‌ها دیده می‌شود که هرکدام ریشه‌ای در آیین‌ها و اسطوره‌های بومی دارد.
در سفر با چارترلند به مناطق روستایی لرستان، می‌توان از نزدیک کارگاه‌های گلیم‌بافی را دید و حتی تجربه بافت با دستان خود را لمس کرد. گلیم‌های لرستان به‌ویژه در دکوراسیون مدرن و سنتی جایگاه خاصی دارند.
۲. ورشو سازی؛ هنری درخشان از فلز
ورشو سازی یکی از صنایع خاص لرستان و از افتخارات شهر خرم‌آباد است. این هنر که بر پایه‌ی شکل‌دهی فلز نقره‌مانند ورشو صورت می‌گیرد، برای ساخت وسایلی مانند سماور، سینی، قندان، گلدان، قاب و ظروف تزئینی کاربرد دارد. ورشو در واقع آلیاژی از نیکل، روی و مس است که با مهارت هنرمندان لرستانی به شکل‌هایی زیبا تبدیل می‌شود.
این هنر در دوره قاجار به اوج خود رسید و اکنون نیز با تلاش استادکاران لر، احیا شده است. بسیاری از گردشگرانی که با چارترلند به خرم‌آباد می‌آیند، بازدید از بازار ورشوکاران و خرید یک سماور ورشویی را جزو برنامه‌های اصلی سفر خود قرار می‌دهند.
۳. نمدمالی؛ هنر گرمای بومی
نمدمالی هنری سنتی و بسیار کاربردی در مناطق سردسیر لرستان است. نمد حاصل کوبیدن پشم مرطوب در فرایندی خاص است که بدون نیاز به بافت، تبدیل به زیرانداز، کلاه، پادری، جلیقه و حتی کفش نمدی می‌شود. نمدهای لرستان عمدتاً در روستاهای بروجرد و سلسله تولید می‌شوند و با نقش‌های انتزاعی، زیبایی خاصی دارند.
امروزه این هنر در قالب تابلوهای نمدی، عروسک‌های نمدی و محصولات تزئینی نیز عرضه می‌شود. در تورهای چارترلند، بازدید از کارگاه‌های نمدمالی در اطراف بروجرد فرصتی بی‌نظیر برای آشنایی با این هنر فراموش‌شده است.
۴. چیغ‌بافی؛ پرده‌ای از داستان‌های کهن
چیغ‌بافی یکی دیگر از هنرهای سنتی لرستان است که بیشتر توسط عشایر کوچ‌رو انجام می‌شود. چیغ پرده‌ای است حصیری از نی و پشم که برای تقسیم فضای چادر یا خانه‌های روستایی استفاده می‌شود. نقش‌مایه‌های ساده ولی معنادار این پرده‌ها، داستان‌هایی از باورهای اساطیری و زندگی روزمره مردم لر را بازگو می‌کنند.
۵. سفال‌گری بومی
سفال‌گری در لرستان با قدمتی چند هزار ساله، هنوز هم در مناطقی چون الشتر و نورآباد زنده است. ظروف سفالی لعاب‌دار یا بدون لعاب، کوزه‌های بزرگ نگهداری آب، لیوان‌ها و کاسه‌های سفالی با طرح‌های محلی، بخشی از تولیدات این صنعت‌اند. سفال‌های لرستان بیشتر برای استفاده روزمره کاربرد دارند، اما برخی از آن‌ها نیز جنبه تزئینی پیدا کرده‌اند.
سوغات خوراکی و خورشیدی لرستان
۱. عسل کوهی؛ طعم ناب طبیعت زاگرس
یکی از معروف‌ترین سوغاتی‌های خوراکی لرستان، عسل کوهی است. این عسل که از شهد گل‌های وحشی مناطق کوهستانی لرستان تولید می‌شود، از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است و خواص درمانی زیادی دارد. مناطق پلدختر، الیگودرز و دورود از مراکز اصلی تولید این عسل‌اند.
در سفر با چارترلند به لرستان، بازدید از بازارهای محلی و خرید عسل خالص از زنبورداران منطقه، تجربه‌ای فراموش‌نشدنی است.
۲. ترخینه؛ سوپ سنتی سلامت
ترخینه ماده‌ای غذایی است که از بلغور گندم، کشک و سبزی‌های معطر تهیه می‌شود و برای تهیه سوپ ترخینه کاربرد دارد. این ماده یکی از پرمصرف‌ترین سوغاتی‌های خوراکی لرستان در فصول سرد سال است و خاصیت ضد سرماخوردگی دارد.
۳. نان ته‌کماجی و نان گرده
نان‌های محلی لرستان مانند نان ته‌کماجی (پُر از شوید و سبزی محلی) و نان گرده (با آرد کامل و کنجد) از سوغاتی‌های خوش‌طعم این استان‌اند که بوی خاک و آتش اجاق‌های روستایی را با خود دارند. این نان‌ها معمولاً با روغن حیوانی یا عسل مصرف می‌شوند.
۴. کشک، روغن حیوانی و کره محلی
کشک‌های سنتی لرستان، چه به‌صورت خشک و چه مایع، طعمی خاص دارند. همچنین، روغن حیوانی لرستان که از شیر دام‌های عشایر تهیه می‌شود، یکی از مرغوب‌ترین روغن‌هاست. این روغن در کنار کره محلی، از محبوب‌ترین سوغاتی‌های غذایی لرستان هستند.
۵. لبنیات عشایری و پنیرکوهی
اگر با چارترلند به منطقه‌های عشایری کوچ‌رو در اطراف الیگودرز یا نورآباد سفر کنید، حتماً با پنیرهای کوهی، ماست چکیده و دوغ‌های طبیعی مواجه خواهید شد که هم طعم متفاوت دارند و هم خواص تغذیه‌ای بالا.
صنایع چوبی و چرمی
۱. چاقو سازی سنتی
چاقوهای دست‌ساز بروجرد از بهترین چاقوهای سنتی کشور به‌شمار می‌روند. این چاقوها با دسته‌های چوبی منقش و تیغه‌های بسیار تیز، هم کاربردی هستند و هم جنبه هنری دارند.
۲. کار با چوب
ساخت ادوات موسیقی سنتی مانند تنبور، دف و کمانچه با چوب در لرستان رایج است. همچنین وسایل تزئینی و کاربردی مانند قاشق، کاسه، سینی و حتی تابلوهای منبت‌کاری‌شده از چوب در این منطقه ساخته می‌شود.
۳. چرم‌دوزی
در برخی نواحی مانند الشتر، کارگاه‌های کوچک چرم‌دوزی فعال‌اند که محصولاتی چون کیف، کفش، کمربند و روفرشی چرم طبیعی تولید می‌کنند.
سوغاتی‌های کمتر شناخته‌شده و ویژه
۱. رنگرزی سنتی و نخ‌ریسی
در روستاهای دورافتاده لرستان، هنوز هم زنان به رنگرزی سنتی با استفاده از گیاهان طبیعی مشغول‌اند. نخ‌هایی که در بافت قالی و گلیم استفاده می‌شوند، با رنگ‌های گیاهی و روش‌های سنتی رنگ‌آمیزی می‌شوند که ماندگاری بالایی دارند.
۲. زیورآلات سنتی و فلزکاری دستی
در برخی از بازارهای محلی خرم‌آباد یا دورود، زیورآلات سنتی ساخته‌شده از برنج، نقره، و مهره‌های دست‌ساز یافت می‌شود. این زیورآلات معمولاً الهام‌گرفته از نمادهای کهن لرستانی‌اند.
۳. بافته‌های عشایری
پلاس، جاجیم، نمکدان، خورجین، و رختخواب‌پیچ از جمله بافته‌های خاص عشایر لر هستند که در جشنواره‌های محلی و فروشگاه‌های سوغات قابل تهیه‌اند.
سفری با چارترلند به دل هنر و طعم لرستان
لرستان تنها مقصدی برای تماشای آبشارها و دشت‌های سرسبز نیست؛ این استان، گنجینه‌ای عظیم از فرهنگ، هنر و ذوق ایرانی است. از گلیم‌های رنگارنگ و ورشوهای درخشان تا عسل کوهی و پنیر عشایری، همه و همه بخشی از هویت ملی ما را تشکیل می‌دهند.
اگر با چارترلند سفر خود به لرستان را آغاز کنید، نه تنها با اماکن طبیعی و تاریخی آشنا خواهید شد، بلکه می‌توانید در دل بازارهای سنتی و روستاهای هنرمند، با دستان خود صنایع دستی بخرید، طعم خوراکی‌های بومی را بچشید و سوغاتی‌هایی ارزشمند و خاص برای خانواده و دوستانتان تهیه کنید.
لرستان، استانی است که می‌توان در آن، هم زیبایی دید و هم اصالت خرید.
