پیوند طبیعت و هنر مردمان دیار سبز شمال
مازندران، سرزمین همیشه‌سبز و افسانه‌ای شمال ایران، جایی است که جنگل‌های انبوه، دریای خزر، قله‌های البرز و دشت‌های حاصل‌خیز، طبیعتی شگفت‌انگیز را در کنار فرهنگی غنی و ریشه‌دار خلق کرده‌اند. این استان که از گذشته‌های دور محل تلاقی اقوام، تمدن‌ها و آیین‌های مختلف بوده، در دل خود گنجینه‌ای بی‌بدیل از هنرهای دستی، آداب و رسوم، غذاهای بومی و سنت‌های اصیل را جای داده است.
صنایع دستی در مازندران نه‌تنها بخشی از هویت فرهنگی این سرزمین‌اند، بلکه بازتابی از زندگی مردمانی هستند که با طبیعت انس دیرینه دارند؛ مردمانی که با چوب، سفال، پشم، پارچه و فلز، داستان‌های خود را روایت می‌کنند و روح سرسبز طبیعت شمال را در قالب نقش‌ها، بافت‌ها و رنگ‌ها زنده نگه می‌دارند. از گلیم‌ها و جاجیم‌های رنگارنگ گرفته تا سفالگری، چادرشب‌بافی، چوب‌تراشی و ابزارهای سنتی کشاورزی، همگی نشان‌دهنده خلاقیت و مهارت نسل به نسل هنرمندان مازندرانی است.
در کنار این آثار هنری، سوغاتی‌های خوراکی استان نیز بی‌نظیرند؛ از کلوچه‌های سنتی تا انواع مربا، ترشی، چای، برنج، لبنیات محلی و مرکبات شیرین و آبدار. هر کدام از این سوغات، طعمی از زندگی بومی مازندران را در خود دارند و سفر به این دیار را برای گردشگران خاطره‌انگیزتر می‌کنند.
اگر قصد سفر به این استان را دارید، چارترلند به عنوان همراه سفر هوشمندانه، امکان رزرو اقامتگاه‌های سنتی، خرید بلیط و برنامه‌ریزی کامل سفر را فراهم می‌کند تا نه‌تنها از طبیعت، بلکه از هنر و فرهنگ مازندران نیز لذت ببرید. در ادامه با جزئیات کامل با صنایع دستی و سوغات این استان بیشتر آشنا خواهیم شد.
۱. صنایع دستی اصیل مازندران
۱-۱. چادرشب‌بافی؛ هنر زنان مازندرانی
چادرشب‌بافی یکی از کهن‌ترین هنرهای دستی در مازندران است که عمدتاً توسط زنان در مناطق کوهپایه‌ای مانند مناطق اطراف بهشهر، ساری، سوادکوه و قائم‌شهر بافته می‌شود. چادرشب نوعی پارچه رنگارنگ با تار و پود پنبه‌ای یا پشمی است که کاربردهای متنوعی همچون رخت‌خواب‌پیچ، سفره، پرده، زیرانداز و حتی لباس سنتی دارد.
طرح‌ها و رنگ‌های چادرشب‌ها الهام‌گرفته از طبیعت بومی است و نقش‌هایی مانند شطرنجی، رگه‌دار، لوزی‌مانند و ... در آن رایج هستند. دستگاه بافندگی سنتی که به آن «پاچال» می‌گویند، هنوز در خانه‌های قدیمی یافت می‌شود.
۱-۲. نمدمالی؛ از دل طبیعت به هنر
نمدمالی در روستاهای کوهستانی مازندران مانند کلاردشت، دودانگه و چهاردانگه رواج دارد. نمد، حاصل کوبیدن پشم خالص گوسفند است که بدون استفاده از ماشین‌آلات، فقط با دست و آب و صابون درست می‌شود.
کاربرد نمد در پادری، زیرانداز، کلاه نمدی، تن‌پوش، کیف و حتی لوازم زینتی مدرن به‌ویژه در بوم‌گردی‌ها بسیار رایج شده است. هنرمندان نمدمال مازندرانی اغلب از الگوهای هندسی و نقوش بومی برای تزئین نمد استفاده می‌کنند.
۱-۳. سفال و سرامیک؛ زبان خاموش خاک
شهرهایی چون بهشهر، سوادکوه و نکا مراکز اصلی سفالگری در مازندران هستند. ظروف سفالی همچون کوزه، قابلمه، تنگ، بشقاب و گلدان با لعاب‌های طبیعی و طرح‌های سنتی تولید می‌شوند. برخلاف مناطق کویری، در مازندران سفال‌ها به دلیل شرایط آب‌وهوایی و خاک غنی، با لعاب‌های خاصی مانند آبی و سبز طراحی می‌شوند که مقاوم‌تر هستند.
۱-۴. سبدبافی و حصیربافی؛ هنری از دل طبیعت
در مناطق جلگه‌ای و نزدیک به تالاب‌ها، حصیربافی و سبدبافی یکی از مشاغل سنتی به‌شمار می‌رود. زنان و مردان روستایی با استفاده از ساقه برنج، نی، برگ درخت خرما یا گالی، انواع سبد، زیربشقابی، کیف دستی و پادری می‌بافند. یکی از مناطق مهم تولید این صنایع دستی، روستاهای اطراف بابل و بابلسر هستند.
۱-۵. صنایع چوبی؛ هم‌نشینی هنر و درختان جنگلی
درختان بلوط، توسکا، راش و شمشاد منابعی هستند که صنعتگران چوب‌تراش در مازندران از آن بهره می‌برند. وسایل چوبی دست‌ساز از جمله قاب عکس، سینی، قاشق، مجسمه، عصا، کاسه، میزهای سنتی و جعبه‌های زیورآلات تولید می‌شوند.
در بازارهای محلی شهرهایی چون نور، چالوس، آمل و نوشهر می‌توان این آثار هنری را تهیه کرد. با همکاری چارترلند، برخی از اقامتگاه‌های سنتی امکان بازدید از کارگاه‌های زنده‌ی صنایع چوبی را برای گردشگران فراهم می‌کنند.
۱-۶. گلیم و جاجیم؛ هنر بافت‌های گرم و سنتی
گلیم‌بافی و جاجیم‌بافی در مناطق کوهستانی مانند سوادکوه، کیاسر، شیرگاه و تنکابن رواج زیادی دارد. این بافته‌های دستی نه‌تنها کاربرد تزیینی و زیرانداز دارند، بلکه در بسیاری از خانه‌های روستایی برای پوشاندن دیوار یا تخت چوبی نیز استفاده می‌شوند.
رنگ‌های مورد استفاده در بافت گلیم‌های مازندرانی بیشتر از رنگ‌های طبیعی (رنگ انار، پوست گردو، برگ درختان، گل زردچوبه و ...) تهیه می‌شوند.
۲. سوغاتی‌های خوراکی مازندران
۲-۱. کلوچه و شیرینی‌های محلی
- کماج: نوعی شیرینی نان‌مانند که با گردو، دارچین، شکر و زعفران تهیه می‌شود.
- آغوزنون (آجیل گردو): شیرینی‌ای که با آرد، مغز گردو و شیر درست می‌شود و بسیار مغذی است.
- برنجک: شیرینی سنتی تهیه‌شده از برنج بو‌داده و شیره خرما یا شکر.
۲-۲. ترشی‌جات و مرباهای خانگی
- ترشی انار، سیرترشی، ترشی پرتقال تلخ: در بازارهای سنتی شهرهای شمالی یافت می‌شود.
- مرباهای طبیعی مانند مربای به، تمشک، آلبالو، پوست پرتقال و نارنج: به‌ویژه در بهشهر، قائم‌شهر و رامسر بسیار مشهورند.
۲-۳. چای، برنج و مرکبات
- برنج طارم و هاشمی: بهترین نمونه برنج ایرانی، تولیدشده در مناطق قائم‌شهر، بابل و آمل.
- چای محلی: باکیفیت و طبیعی، عمدتاً در مناطق غربی استان.
- مرکبات: پرتقال، نارنگی، لیموشیرین و کیوی از مهم‌ترین صادرات و سوغات طبیعی استان مازندران‌اند.
۲-۴. لبنیات محلی
- کره محلی، دوغ، ماست چکیده، سرشیر و پنیر سنتی: در بیشتر روستاها تهیه می‌شوند و طعمی بی‌نظیر دارند.
- کشک محلی: که به شکل‌های مایع، تخته‌ای یا گلوله‌ای در مناطق کوهستانی تولید می‌شود.
۲-۵. فرآورده‌های گیاهی و دارویی
در جنگل‌ها و مراتع مازندران گیاهان دارویی مانند گل گاوزبان، بارهنگ، آویشن، نعناع کوهی، گزنه، پونه، شیرین‌بیان و ... به‌وفور یافت می‌شود. خشک‌شده این گیاهان در بازارهای محلی به فروش می‌رسند و بسیار پرطرفدارند.
۳. نقش چارترلند در ترویج گردشگری فرهنگی مازندران
سفر به مازندران تنها بازدید از دریا و جنگل نیست. تجربه‌ی صنایع دستی، چشیدن طعم‌های بومی، آشنایی با کارگاه‌های هنری و گفتگو با هنرمندان، بخشی از «سفر فرهنگی» به شمار می‌رود. پلتفرم «چارترلند» با ارائه‌ی اقامتگاه‌های سنتی، تورهای بوم‌گردی، بازدید از کارگاه‌های صنایع‌دستی و معرفی بازارچه‌های محلی، نقشی مهم در گسترش و ترویج این فرهنگ ایفا کرده است.
از طریق چارترلند می‌توانید خانه‌هایی را برای اقامت انتخاب کنید که در نزدیکی کارگاه‌های چادرشب‌بافی یا نمدمالی قرار دارند و یا در بازارهای محلی فروشگاه‌های تخصصی صنایع دستی را بشناسید.
۴. بازارچه‌ها و مراکز خرید سوغات
- بازار هفتگی نور، آمل و بابل: بهترین مکان برای خرید صنایع دستی و محصولات خوراکی محلی.
- بازارچه دائمی صنایع دستی رامسر و ساری: با غرفه‌های متعدد هنرمندان بومی.
- فروشگاه‌های بوم‌گردی: برخی از اقامتگاه‌های روستایی با حمایت چارترلند محصولات صنایع‌دستی را برای فروش عرضه می‌کنند.
مازندران؛ گهواره‌ای از هنر، طعم و طبیعت
استان مازندران فراتر از سواحلش، مجموعه‌ای غنی از هنرهای سنتی، ذوق بومی، طعم‌های اصیل و فرهنگ پررمزوراز است. صنایع دستی این منطقه، بخشی از میراث فرهنگی ایران‌اند و سوغات خوراکی آن یادگارهایی هستند که طعم طبیعت و دسترنج مردمان این دیار را به همراه دارند.
اگر قصد دارید با مازندران واقعی آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم از مسیرهایی بروید که کمتر دیده شده‌اند، بازارهای محلی را بگردید، از کارگاه‌های کوچک بازدید کنید و با مردم گفتگو کنید. با استفاده از خدمات جامع «چارترلند» سفر خود را هوشمندانه، امن و فرهنگی رقم بزنید و بخشی از هویت ایران را لمس کنید.
