از کهن‌ترین تمدن‌ها تا هویت امروز ایران
استان مرکزی، قلب تپنده‌ی ایران از نظر جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی است. این منطقه نه‌تنها یکی از کهن‌ترین سکونت‌گاه‌های انسانی در فلات ایران به شمار می‌رود، بلکه از دیرباز در مرکز تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور قرار داشته است. شهرهای مهمی چون اراک، محلات، خمین، شازند، تفرش، دلیجان، آشتیان و ساوه، هر یک بخشی از هویت این سرزمین را شکل داده‌اند. استان مرکزی از دوران مادها گرفته تا دوره‌های اسلامی و معاصر، همیشه نقشی مهم و اثرگذار در تاریخ ایران داشته و گواه آن، آثار باستانی، محوطه‌های تاریخی، سنگ‌نوشته‌ها، و شخصیت‌های برجسته‌ای چون امام خمینی (ره) از خمین است.
چارترلند، به‌عنوان برند پیشرو در زمینه گردشگری هوشمند، این امکان را برای مسافران و علاقه‌مندان به تاریخ فراهم کرده تا از طریق تورهای تخصصی، بلیط و اقامتگاه‌های متنوع، سفری به دل تاریخ این استان را تجربه کنند. در ادامه، به‌تفصیل تاریخ استان مرکزی را از کهن‌ترین دوره‌ها تا دوران معاصر مرور می‌کنیم تا هم با هویت فرهنگی این منطقه آشنا شویم و هم زمینه‌ای برای شناخت عمیق‌تر میراث ایران‌زمین فراهم گردد.
دوران پیش از تاریخ و باستان
بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی، پیشینه‌ی سکونت در منطقه‌ی استان مرکزی به هزاره‌ی پنجم پیش از میلاد بازمی‌گردد. محوطه‌های باستانی چون "میل میلونه"، "گورستان باستانی آوه"، و "تپه خوروین" در نزدیکی ساوه، نشان از تمدن‌های بومی قبل از ورود اقوام آریایی دارد. در این دوران، مردم منطقه در دهکده‌های کوچک به کشاورزی و دامپروری مشغول بودند.
دوران مادها و هخامنشیان
با تشکیل دولت مادها در قرن هشتم پیش از میلاد، منطقه‌ی مرکزی ایران تحت حاکمیت آنان قرار گرفت. در این دوران، با توجه به موقعیت مرکزی استان، مسیرهای ارتباطی مهمی میان مناطق مختلف ایران از این منطقه عبور می‌کرد. با تأسیس امپراتوری هخامنشی توسط کوروش بزرگ، استان مرکزی نیز به یکی از ایالات مهم امپراتوری بدل شد. یافته‌هایی چون سکه‌های هخامنشی، بقایای کاروان‌سراها و مسیرهای سنگ‌فرش‌شده در نزدیکی ساوه و محلات، شاهدی بر این ادعا هستند.
دوران اشکانیان و ساسانیان
در دوره اشکانی، منطقه ساوه به‌عنوان یکی از مراکز نظامی و تجاری اهمیت یافت. گفته می‌شود که ساوه شهری پررونق با قلعه‌هایی مستحکم بوده که نقش مهمی در دفاع از مرزهای غربی امپراتوری ایفا می‌کرده است. در دوره ساسانی، توجه ویژه‌ای به مسیرهای ارتباطی و تجاری از جمله جاده‌ی ابریشم شده بود و استان مرکزی در این زمینه نقش کلیدی داشت. وجود آتشکده‌های ساسانی، مهرهای حکومتی و آثار معماری مانند قلعه‌ی "تپه حصار" در شازند، نشانه‌ی اقتدار ساسانیان در این ناحیه است.
ورود اسلام و دوره خلافت (قرن اول تا سوم هجری)
با ورود اسلام به ایران در سده‌ی هفتم میلادی، استان مرکزی نیز به‌سرعت به قلمرو خلافت اسلامی پیوست. مردم این منطقه به تدریج مسلمان شدند و شهرهایی چون ساوه، خمین و دلیجان، با پذیرش اسلام، به مراکز علمی و فرهنگی تبدیل گشتند. در این دوران، ساخت مساجد اولیه، مدارس دینی و توسعه‌ی بازارهای سنتی آغاز شد. حضور علمای بزرگ و خطاطان در قرون اولیه اسلامی، وجهه‌ای فرهنگی به این منطقه بخشید.
دوران صفاریان، سامانیان و آل‌بویه (قرن سوم تا پنجم هجری)
در قرن سوم هجری، با ضعف خلافت عباسی، حکومت‌های محلی همچون صفاریان و سامانیان قدرت گرفتند. استان مرکزی در آن دوران بیشتر تحت نفوذ آل‌بویه قرار داشت که از مذهب شیعه حمایت می‌کردند. شهر تفرش در این زمان به‌عنوان یکی از مراکز فرهنگی مطرح شد. همچنین با شکوفایی فرهنگ اسلامی، کتاب‌خانه‌ها، مدارس مذهبی و خانه‌های علما در منطقه رشد کرد.
دوران سلجوقیان (قرن پنجم و ششم هجری)
سلجوقیان پس از پیروزی بر غزنویان، بخش بزرگی از ایران از جمله استان مرکزی را به تصرف درآوردند. در این دوره، معماری اسلامی به اوج رسید و بسیاری از بناهای تاریخی شهر ساوه مانند مسجد جامع ساوه، مربوط به همین دوران است. توسعه‌ی شبکه‌های آب‌رسانی، حمام‌های عمومی، و مدارس علوم دینی، نشانه‌ای از رونق اقتصادی و فرهنگی استان در عصر سلجوقی است.
حکومت ایلخانان، تیموریان و سربداران (قرن هفتم تا نهم هجری)
در قرن هفتم هجری با حمله‌ی مغولان، بسیاری از شهرهای ایران و از جمله مناطق استان مرکزی، آسیب دیدند. اما پس از تشکیل دولت ایلخانی، عمران و آبادی مجدد آغاز شد. کاروان‌سرای‌های شاه‌عباسی که بعدها نیز تکمیل شد، ریشه در دوره ایلخانی دارد. در دوره‌ی تیموری نیز با وجود نابسامانی‌ها، حمایت از هنر خوش‌نویسی و معماری اسلامی در برخی شهرهای استان ادامه یافت. شهر آشتیان در این دوره شاهد حضور چهره‌های ادبی و علمی بزرگی بود.
دوران صفویه (قرن دهم تا دوازدهم هجری)
یکی از درخشان‌ترین دوره‌های تاریخی استان مرکزی مربوط به عصر صفویه است. حمایت از مذهب شیعه، ایجاد نظم اداری و ساخت بناهای مذهبی از مهم‌ترین ویژگی‌های این دوره بود. در این زمان شهرهای اراک و خمین توسعه یافتند. بازارهای سنتی، مسجدهای جامع، حمام‌های تاریخی و مدرسه‌های علمیه، از آثار این دوره هستند. حضور علمای دینی و مراجع تقلید در منطقه، به‌ویژه در خمین، موجب شکل‌گیری فرهنگ مذهبی قوی‌ای در این منطقه شد.
اگر امروز با چارترلند به شهر خمین سفر کنید، می‌توانید خانه‌ی تاریخی امام خمینی (ره) را که متعلق به دوره‌ی صفوی و قاجار است، از نزدیک ببینید و با فضای فرهنگی آن زمان آشنا شوید.
دوره قاجار (قرن سیزدهم هجری تا مشروطه)
در عصر قاجار، استان مرکزی از اهمیت سیاسی، نظامی و مذهبی زیادی برخوردار شد. شهر اراک (با نام اولیه‌ی سلطان‌آباد) توسط یوسف‌خان گرجی، یکی از سرداران فتحعلی‌شاه قاجار، بنیان‌گذاری شد. هدف از تأسیس این شهر، ایجاد پایگاهی نظامی در برابر شورش‌های محلی و حملات خارجی بود. اراک به‌سرعت رشد کرد و به یکی از مراکز مهم نساجی و فرش‌بافی تبدیل شد.
ساخت بازار بزرگ اراک، مسجد حاج محمد ابراهیم، حمام‌های سنتی، و سراهای بازرگانی، از ویژگی‌های معماری این دوران هستند. سفر با چارترلند به بازار سنتی اراک، فرصتی است تا لمس زنده‌ای از تاریخ اقتصادی قاجار را تجربه کنید.
عصر مشروطه و پهلوی اول
با آغاز جنبش مشروطه در ایران، مردم استان مرکزی نیز به‌خصوص در شهرهای آشتیان، اراک و ساوه، نقش فعالی در حمایت از آزادی‌خواهان ایفا کردند. شخصیت‌هایی چون آیت‌الله العظمی حائری یزدی و دیگر علمای تفرش و خمین، در شکل‌گیری هویت مشروطه‌خواهی مؤثر بودند.
در دوره پهلوی اول، با سیاست تمرکزگرایی و نوسازی کشور، استان مرکزی شاهد ایجاد راه‌آهن سراسری، صنایع مادر، کارخانه‌های مهم و توسعه‌ی زیرساخت‌های شهری شد. اراک در این زمان به یکی از قطب‌های صنعتی ایران تبدیل گردید.
پهلوی دوم تا انقلاب اسلامی
در دوران پهلوی دوم، استان مرکزی به‌ویژه اراک، از اهمیت صنعتی زیادی برخوردار شد. احداث کارخانه آلومینیوم ایران (ایرالکو)، ماشین‌سازی اراک، و پالایشگاه شازند، چهره‌ی صنعتی به این منطقه بخشید. هم‌زمان با رشد صنعتی، فعالیت‌های سیاسی و مذهبی نیز در این استان گسترش یافت.
شهر خمین در این دوران با تولد حضرت امام خمینی (ره) به‌عنوان زادگاه رهبر انقلاب اسلامی شهرت یافت. فعالیت‌های دینی و مبارزاتی ایشان و یارانش، بعدها نقش مهمی در شکل‌گیری انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ ایفا کرد. امروز نیز چارترلند با برگزاری تورهای مذهبی، امکان بازدید از خانه‌ی تاریخی امام خمینی (ره) را برای علاقه‌مندان فراهم کرده است.
از انقلاب اسلامی تا امروز
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، استان مرکزی همچنان جایگاه صنعتی، مذهبی و علمی خود را حفظ کرده است. توسعه‌ی دانشگاه‌ها، مراکز علمی، صنایع بزرگ در شازند، خمین، دلیجان و محلات، نشان از پیشرفت همه‌جانبه این استان دارد. در حوزه گردشگری، جاذبه‌هایی مانند گلخانههای عظیم محلات، چشمه‌های آب‌گرم دلیجان، امامزادگان تاریخی، بازارهای سنتی و قلعه‌های باستانی، همگی بخشی از ظرفیت‌های مهم استان برای جذب گردشگر هستند.
چارترلند با ارائه‌ی خدمات جامع در حوزه بلیط، هتل و اقامتگاه‌های سنتی، نقش مهمی در معرفی ظرفیت‌های تاریخی و گردشگری استان مرکزی ایفا می‌کند. چه برای علاقه‌مندان به تاریخ انقلاب، چه برای دوستداران معماری اسلامی، و چه برای کسانی که به دنبال سفری آرام در دل طبیعت هستند، استان مرکزی با چارترلند مقصدی کم‌نظیر خواهد بود.
استان مرکزی در طول تاریخ هزاران‌ساله‌ی خود، از محل سکونت اقوام باستانی گرفته تا مرکز صنعت، علم و مذهب، همواره نقش مهمی در تحولات ایران ایفا کرده است. این منطقه با داشتن میراث تاریخی غنی، شخصیت‌های برجسته‌ی مذهبی و سیاسی، و موقعیت جغرافیایی ممتاز، شایسته‌ی توجه بیشتر است. اکنون با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مدرن گردشگری چون چارترلند، می‌توان تجربه‌ای عمیق از تاریخ و فرهنگ این سرزمین را به نسل‌های جدید منتقل کرد.
