تاریخ استان هرمزگان
استان هرمزگان، سرزمینی با پیشینه‌ای کهن و نقشی بی‌بدیل در تاریخ دریایی، اقتصادی و سیاسی ایران، در جنوب کشور و در ساحل نیلگون خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد. این منطقه، به سبب موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، همواره در مسیر تعاملات بین‌المللی، مبادلات تجاری، و تحولات سیاسی قرار داشته و دروازه‌ای برای ورود فرهنگ‌ها و تمدن‌ها به فلات ایران بوده است. تاریخ هرمزگان نه‌تنها بازتابی از تاریخ ایران‌زمین است، بلکه آیینه‌ای از تأثیر و تأثر آن با جهان پیرامون، به‌ویژه در عرصه دریانوردی و تجارت جهانی به شمار می‌رود.
از دوران ایلامیان و هخامنشیان تا حضور پرتغالی‌ها و انگلیسی‌ها، و سپس نقش تعیین‌کننده در دفاع از استقلال ایران در دوران معاصر، هرمزگان همواره نقشی کلیدی ایفا کرده است. بنادر تاریخی چون بندرعباس، قشم، لنگه، جاسک و جزیره هرمز، همگی گواهی بر اهمیت راهبردی این سرزمین در طول قرون هستند. با سفر به هرمزگان از طریق چارترلند، نه‌تنها با جاذبه‌های بکر طبیعی و فرهنگی این استان آشنا می‌شوید، بلکه با تاریخ پر فراز و نشیبی مواجه می‌شوید که در دل هر سنگ، بنا، بازار و موج دریای جنوب نهفته است.
دوران پیش از تاریخ تا آغاز تاریخ مکتوب
شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که سکونت در منطقه هرمزگان به هزاران سال پیش بازمی‌گردد. غارهای باستانی و ابزارهای سنگی کشف‌شده در حوالی میناب و جزیره قشم، نشان‌دهنده حضور انسان‌های شکارچی-گردآورنده در این ناحیه هستند. موقعیت جغرافیایی و منابع دریایی، سکونتگاه‌های اولیه را در این منطقه پایدار کرده است.
در دوران تمدن ایلامی (حدود ۳۰۰۰ ق.م)، مناطق جنوبی ایران شامل سواحل خلیج فارس به‌ویژه جزایر و کرانه‌های هرمزگان در زمره مناطق تجاری قرار گرفتند. بندرهای طبیعی و جزایر استراتژیکی چون قشم و هرمز در این دوران محل توقف کشتی‌ها و مبادلات کالا بودند.
دوران هخامنشیان و اشکانیان
در دوران هخامنشیان (۵۵۰ تا ۳۳۰ ق.م)، استان هرمزگان بخش مهمی از ساتراپی‌های تحت فرمان امپراتوری بود. کتیبه‌های باقیمانده از داریوش در بیستون نشان می‌دهد که مناطقی چون "مکا" (منطقه‌ای منطبق با جنوب ایران کنونی از جمله هرمزگان) به عنوان بخشی از قلمرو پادشاهی ایران شناخته شده‌اند. بنادر این منطقه در دوران هخامنشیان نقش مهمی در جابه‌جایی کالا، به‌ویژه ادویه، سنگ‌های قیمتی و پارچه داشتند.
در دوره اشکانیان (۲۴۷ ق.م تا ۲۲۴ م)، اگرچه توجه به شمال و مرکز ایران بیشتر بود، اما تجارت از طریق دریا همچنان ادامه داشت. منطقه هرمزگان در این زمان تحت اداره حکومت‌های محلی وابسته به اشکانیان بود. کشتی‌هایی از هند و شبه‌جزیره عربستان در بنادر این استان پهلو می‌گرفتند.
دوران ساسانیان
با روی کار آمدن ساسانیان (۲۲۴ تا ۶۵۱ م)، توجه به بنادر جنوبی کشور به‌شدت افزایش یافت. هرمزگان، به‌ویژه بندر سیراف (که امروزه در استان بوشهر است ولی با مناطق شرقی آن پیوند تاریخی داشته)، به‌عنوان قطب تجاری امپراتوری ساسانی شناخته می‌شد. ساسانیان ناوگان‌های دریایی قدرتمندی را در این منطقه مستقر کردند تا از منافع اقتصادی خلیج فارس حفاظت کنند.
جزایر قشم، هرمز و هنگام نقش مهمی در دریانوردی و دفاع نظامی ایفا کردند. آثار باستانی باقیمانده از این دوره در نقاط مختلف هرمزگان گواه شکوفایی این منطقه در سده‌های پایانی عصر باستان است.
ورود اسلام و حکومت‌های اسلامی (قرون اولیه اسلامی)
با ورود اسلام به ایران در قرن هفتم میلادی، مناطق جنوبی کشور نیز به‌تدریج تحت نفوذ خلفای اسلامی قرار گرفتند. اهالی هرمزگان نیز مانند سایر مردم ایران، به اسلام گرویدند و از آن پس، بنادر این منطقه به‌عنوان پایگاه‌هایی برای گسترش اسلام در شرق آفریقا، هند و شبه‌جزیره عربستان مطرح شدند.
در دوران امویان و عباسیان، بندرهایی مانند بندر سُر (بندرعباس امروزی) و میناب مرکز تجارت و کشتیرانی بودند. خاندان‌های محلی در این دوره، نظیر آل‌مطهر در میناب و آل‌مسعود در قشم، اداره بخش‌هایی از هرمزگان را برعهده داشتند.
دوران آل‌بویه، سلجوقیان و خوارزمشاهیان
در قرون میانی اسلامی، همزمان با قدرت گرفتن سلسله‌های محلی و ایرانی مانند آل‌بویه، بخش‌های جنوبی کشور رونق بیشتری گرفت. آل‌بویه، با رویکرد ایرانی‌گرایانه و تمرکز بر توسعه اقتصادی، بنادر جنوبی را توسعه دادند.
با روی کار آمدن سلجوقیان، تجارت دریایی بیش از پیش در اولویت قرار گرفت. هرمزگان و بنادر آن مجدداً به کانون توجه تبدیل شد. در این دوران، بندر هرمز که در آن زمان در حوالی رود میناب قرار داشت، رونق زیادی یافت و تبدیل به مرکز حکومتی مستقل شد.
حکومت اتابکان فارس و مهاجرت مردم به جزایر
در اواخر قرن ششم هجری، با تضعیف دولت مرکزی، حکومت‌های محلی در هرمزگان شکل گرفتند. یکی از مهم‌ترین این حکومت‌ها، امیرنشین هرمز بود که بعدها مرکز خود را از میناب به جزیره هرمز منتقل کرد.
این مهاجرت به دلیل تهدیدات مغولان و حملات زمینی انجام شد و منجر به تبدیل جزیره هرمز به یکی از مهم‌ترین بنادر خلیج فارس در قرون وسطی شد. در این دوران، تجارت ادویه، مروارید، منسوجات و فلزات در این بندر رونق بسیاری داشت.
دوران مغول و تیموریان
هرمزگان در دوره مغول و تیموری به‌عنوان منطقه‌ای تجاری و نسبتاً مستقل اداره می‌شد. هرچند حملات مغولان به مناطق داخلی ایران مخرب بود، اما جزایر و بنادر جنوبی کشور، به‌دلیل دور بودن از مراکز اصلی حمله، تا حد زیادی مصون ماندند.
جزیره هرمز در این دوران به اوج شکوفایی خود رسید و به‌عنوان دروازه طلایی خلیج فارس شناخته می‌شد. مورخان اروپایی همچون مارکوپولو و ابن‌بطوطه در سفرنامه‌های خود از شکوه و عظمت بندر هرمز یاد کرده‌اند.
اشغال پرتغالی‌ها و مبارزات ایرانیان
در اوایل قرن شانزدهم میلادی، پرتغالی‌ها به خلیج فارس آمدند و پس از مدتی جزایر مهمی چون قشم، هنگام و هرمز را اشغال کردند. این اشغال که از سال ۱۵۱۴ آغاز شد، حدود ۱۱۵ سال به طول انجامید.
مردم هرمزگان به رهبری حاکمان محلی و با حمایت حکومت صفوی، مقاومت‌هایی در برابر استعمار پرتغال انجام دادند. در سال ۱۶۲۲، با حمله نیروهای ایرانی به فرماندهی امام‌قلی‌خان سردار صفوی، و همکاری انگلیسی‌ها، پرتغالی‌ها از جزیره هرمز بیرون رانده شدند. این پیروزی یکی از نقاط عطف در تاریخ مقاومت ضد استعماری ایران بود.
امروزه، با سفر از طریق چارترلند به جزیره هرمز و بازدید از قلعه پرتغالی‌ها، می‌توان بخشی از تاریخ مقاومت جنوب ایران را از نزدیک لمس کرد.
دوران صفوی، افشاریه و زندیه
پس از اخراج پرتغالی‌ها، منطقه هرمزگان تحت سلطه مستقیم صفویان قرار گرفت. بندرعباس که پیش‌تر بندر جرون نام داشت، در این دوران به بندرعباس تغییر نام یافت و به یکی از مهم‌ترین بنادر صادراتی ایران تبدیل شد.
در دوران افشاریه، نادرشاه توجه ویژه‌ای به ناوگان دریایی داشت و دستور به ساخت کشتی‌های نظامی در بنادر جنوبی داد. در دوره زندیه نیز بازرگانی در بنادر قشم، جاسک و بندرلنگه رونق گرفت.
دوران قاجار و رقابت‌های استعماری
در قرن نوزدهم میلادی، با اوج گرفتن رقابت‌های استعماری میان بریتانیا، فرانسه و روسیه، اهمیت راهبردی هرمزگان دوچندان شد. انگلیسی‌ها بارها تلاش کردند تا کنترل کامل خلیج فارس را در دست بگیرند. آن‌ها پایگاه‌هایی در جزایر و بنادر مختلف ایجاد کردند و حتی برای مدتی در امور سیاسی حاکمان محلی دخالت می‌کردند.
در همین دوران، قاجارها با وجود ضعف نظامی، تلاش‌هایی برای حفظ حاکمیت بر مناطق جنوبی انجام دادند. مبارزات مردمی در مقابل نفوذ بیگانگان همچنان ادامه داشت.
دوران پهلوی و مدرن‌سازی بنادر
با روی کار آمدن رضا شاه پهلوی، تمرکز بر توسعه بنادر افزایش یافت. احداث اسکله‌ها و راه‌آهن بندرعباس از جمله پروژه‌های بزرگ این دوران بود. همچنین، تأسیس اداره گمرک و سازمان بنادر، باعث افزایش صادرات و واردات در این منطقه شد.
در دوران پهلوی دوم، هرمزگان به‌تدریج به یکی از مراکز مهم نفتی، نظامی و گردشگری کشور تبدیل شد. مناطق آزاد تجاری، پایگاه‌های دریایی و فرودگاه‌های جدید، همگی چهره‌ی مدرن‌تری به این استان بخشیدند.
دوران انقلاب اسلامی و دفاع مقدس
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، استان هرمزگان نقشی کلیدی در تثبیت امنیت دریایی کشور ایفا کرد. در دوران دفاع مقدس، این استان از جمله مناطق حیاتی برای انتقال کالا و تجهیزات از طریق خلیج فارس بود.
پایگاه دریایی بندرعباس، جزایر نظامی در خلیج فارس، و حضور فعال سپاه و ارتش، نشان از جایگاه راهبردی این استان دارند. همچنین، رشد صنایع کشتی‌سازی، حمل‌ونقل دریایی و صادرات، چهره‌ی اقتصادی هرمزگان را متحول کرد.
هرمزگان امروز؛ پیوند تاریخ و آینده
امروزه استان هرمزگان، ترکیبی از میراث غنی تاریخی، فرهنگ بومی، اقتصاد راهبردی و گردشگری در حال رشد است. جزایری مانند قشم، هنگام و هرمز نه‌تنها مقاصد توریستی جذاب هستند، بلکه بخشی از تاریخ مقاومت، تجارت و همزیستی ملت‌ها را در خود جای داده‌اند.
برای آشنایی نزدیک با این پیشینه پربار، سفر با چارترلند گزینه‌ای هوشمندانه است. این سامانه با ارائه خدمات رزرو بلیت، هتل، ویلا و تورهای فرهنگی، امکان کشف گوشه‌گوشه‌ی این سرزمین کهن را برای شما فراهم می‌سازد.
