یزد، دیار هنرهای ماندگار و سوغات اصیل
یزد، شهری که در دل کویر متولد شده، از دیرباز نه‌تنها با معماری خیره‌کننده و تاریخی‌اش، بلکه با صنایع دستی و سوغاتی‌هایی که نشان از ذوق، فرهنگ، باور و زندگی مردمانش دارد، شناخته شده است. هنر در یزد، تنها در دیوارهای گِلی و بادگیرهای خیره‌کننده‌اش خلاصه نمی‌شود، بلکه در رگ‌های رنگارنگ ترمه، کوبه‌های قلم‌زده مسی، کاشی‌های معرق و طرح‌های ریز و پرنقش زری‌بافی جاری‌ست.
در هر بازارچه، در هر حجره‌ی کوچک و ساده، آثار دست زن و مردی را می‌بینید که در گرمای طاقت‌فرسای تابستان و سرمای خشکی زمستان، هنر را زنده نگه داشته‌اند. هنرهایی که نسل‌به‌نسل منتقل شده‌اند و امروز همچنان بافت سنتی، نقوش اساطیری و روش‌های باستانی را در دل خود دارند.
اما سوغات یزد تنها به صنایع دستی خلاصه نمی‌شود؛ یزد با باقلواهای معروف، قطاب‌های ترد و لوزهای زعفرانی‌اش، با نقل‌ها و شیرینی‌های خاصی که تنها در این منطقه پخته می‌شوند، شهرتی ملی و حتی جهانی دارد. هر بسته‌ی شیرینی یزدی، سفیری‌ست از فرهنگ، مهمان‌نوازی و ذوق ایرانی.
شناخت سوغات و صنایع دستی یک منطقه، بخشی از شناخت فرهنگی و اجتماعی آن است. به همین دلیل، چارترلند در مسیر معرفی شهرهای ایران به گردشگران، توجه ویژه‌ای به اصالت هنری و سوغات محلی دارد. چراکه سفر به یزد، بدون خرید یک پارچه ترمه یا چشیدن یک لقمه قطاب، سفری کامل نیست.
در ادامه با ما همراه باشید تا با گنجینه‌ی هنری و خوراکی استان یزد، از معروف‌ترین تا کمترشناخته‌شده‌ترین آن‌ها، آشنا شوید.
صنایع دستی یزد؛ پیوند سنت، هنر و هویت
۱. ترمه‌بافی؛ ابریشم و طلا در نقش ایرانی
ترمه، زیباترین و اصیل‌ترین پارچه ایرانی است که منشأ آن را به شهر یزد نسبت می‌دهند. پارچه‌ای نفیس با نقوش سنتی مانند بته‌جقه، شاه‌عباسی و شاخ‌گوزنی که از نخ‌های ابریشم، پشم و گاه نقره و طلا بافته می‌شود.
امروزه بسیاری از کارگاه‌های ترمه‌بافی در یزد فعال‌اند و برخی نیز با استفاده از دستگاه‌های نیمه‌صنعتی به تولید این پارچه فاخر ادامه می‌دهند. ترمه‌ها معمولاً برای دوخت سجاده، جانماز، رومیزی و لباس‌های سنتی به‌کار می‌روند.
چارترلند بازدید از بازارهای ترمه‌فروشی، به‌ویژه در اطراف میدان امیرچقماق را برای علاقه‌مندان به صنایع نساجی سنتی پیشنهاد می‌دهد.
۲. زری‌بافی؛ شاهکار درخشان یزدی
زری‌بافی یکی از اصیل‌ترین و کم‌یاب‌ترین هنرهای ایرانی‌ست که در یزد همچنان زنده است. در این هنر، نخ‌های زرین و سیمین با تارهای ابریشم در هم تنیده می‌شوند تا پارچه‌ای فاخر و سلطنتی پدید آید.
زری‌بافی تنها در تعداد محدودی از کارگاه‌های سنتی یزد انجام می‌شود و آموزش آن بسیار دشوار است. این هنر امروزه بیشتر جنبه‌ی نمایشی و موزه‌ای دارد، اما همچنان یکی از گران‌بهاترین صنایع دستی یزد محسوب می‌شود.
۳. سفال و سرامیک میبد؛ نقش گل بر خاک
سفال میبد از مشهورترین سفال‌های ایران است. نقش‌های ساده اما عمیق، رنگ فیروزه‌ای، استفاده از نقوش خورشید، پرنده و گل، این سفال‌ها را از دیگر مناطق متمایز می‌سازد. ظرف‌های سفالی میبد هم کاربردی‌اند و هم تزئینی.
در میبد می‌توان از کارگاه‌های سفال بازدید و حتی در کلاس‌های سفالگری سنتی شرکت کرد. چارترلند با ارائه بسته‌های تور بوم‌گردی، امکان این تجربه‌ی جذاب را فراهم می‌کند.
۴. کاربافی؛ پارچه‌ی مردم ساده‌زیست
کاربافی هنر بافت پارچه‌های ضخیم، راه‌راه و ساده‌ای است که از نخ پنبه‌ای تولید می‌شود و بیشتر در تولید حوله، دستمال، جانماز و سفره کاربرد دارد.
این هنر بیشتر در روستاها و مناطق اطراف یزد مانند ندوشن، تفت و مهریز رایج است و نشان‌دهنده‌ی زندگی بی‌تکلف و ساده‌ی مردمان کویری‌ست.
۵. قلم‌زنی؛ حکاکی نقش بر فلز
در بازار مسگرهای یزد، قلم‌زنی روی مس و برنج همچنان یکی از پرطرفدارترین هنرهاست. این هنر با استفاده از قلم و چکش، نقوش اسلیمی، گل و مرغ یا خطاطی را روی ظروف مسی حک می‌کند. ظروف قلم‌زنی‌شده به‌ویژه برای سوغات یا دکوراسیون بسیار پرطرفدار هستند.
۶. کاشی معرق؛ نقش رنگ در معماری
یزد، با پیشینه‌ای درخشان در معماری، یکی از مراکز اصلی تولید کاشی معرق است. این کاشی‌ها در رنگ‌های لاجوردی، زرد، فیروزه‌ای و سفید، برای تزئین مساجد، مناره‌ها و حسینیه‌ها به‌کار می‌روند. هنرمندان یزدی، استاد طراحی و چیدمان پیچیده‌ترین نقوش اسلامی‌اند.
۷. شیرینی‌سازی سنتی؛ هنری خوردنی!
شاید باورش سخت باشد اما شیرینی‌سازی در یزد خود به‌عنوان یک هنر سنتی شناخته می‌شود. در بسیاری از خانواده‌ها، پخت شیرینی‌هایی چون قطاب، باقلوا، پشمک، لوز و حاجی‌بادام از دوران کودکی آموخته می‌شود.
در ادامه با این سوغات خوراکی بیشتر آشنا خواهیم شد.
سوغات خوراکی یزد؛ طعم‌های ماندگار از دل تاریخ
۱. قطاب یزدی؛ شیرینی اصیل کویری
قطاب محبوب‌ترین سوغات یزد است. خمیری نرم، پرشده با پودر بادام، هل و شکر که پس از سرخ‌شدن در روغن، در پودر قند غلتانده می‌شود. طعم شیرین و معطر آن، نمادی از مهمان‌نوازی مردم یزد است.
۲. باقلوا یزدی؛ لایه‌های شیرینی و هنر
باقلوای یزدی، برخلاف نوع ترکی آن، سبک‌تر، لطیف‌تر و با مغزهای پودر شده تهیه می‌شود. لایه‌های خمیری نازک، شربت زعفرانی و خلال پسته آن را به اثری هنری تبدیل می‌کند.
۳. لوز؛ مربعی از زعفران، پسته و بادام
لوز شیرینی‌ای‌ست که از بادام یا پسته‌ی پودر شده، با گلاب، شکر و زعفران تهیه می‌شود و در قالب‌های مربعی برش می‌خورد. لوز زعفرانی، لوز پسته‌ای و لوز نارگیلی از پرطرفدارترین انواع آن هستند.
۴. حاجی‌بادام؛ شیرینی کوچکی با طعمی بزرگ
حاجی‌بادام شیرینی کوچکی‌ست با طعمی گرم، که از آرد نخودچی، هل، شکر و روغن حیوانی تهیه می‌شود. این شیرینی در کنار چای بسیار دلنشین است و در اعیاد مذهبی پخش می‌شود.
۵. نان برنجی و نان‌پادرازی
نان‌های محلی مانند نان برنجی و نان پادرازی یزدی با استفاده از ترکیبات ساده‌ای مانند آرد برنج، روغن، شکر و گلاب تهیه می‌شوند و در بسته‌بندی‌های زیبا به عنوان سوغات فروخته می‌شوند.
۶. نقل گل‌محمدی و پشمک یزدی
نقل گل‌محمدی با طعمی خوشبو و ملایم و پشمک‌های سنتی که هنوز با دستگاه‌های دستی تهیه می‌شوند، از دیگر سوغاتی‌های خوراکی یزد هستند که در بسیاری از فروشگاه‌های نزدیک میدان مارکار یا صفاییه عرضه می‌شوند.
چارترلند در بسته‌های گردشگری خود، بازدید از شیرینی‌پزی‌های سنتی را به‌عنوان بخشی از تجربه سفر قرار داده تا مسافران با روند تهیه این شیرینی‌ها آشنا شوند.
سوغات فرهنگی، مذهبی و هنری یزد
مهر و تسبیح سنگی
در بازارهای اطراف مسجد جامع، انواع مهر و تسبیح‌های سنگی از جنس عقیق، فیروزه، حدید و یاقوت یافت می‌شوند که هم جنبه‌ی مذهبی دارند و هم زیورآلات سنتی محسوب می‌شوند.
اشیای تزئینی سفالی و چوبی
یادبودهای کوچک از جنس سفال میبد یا چوب‌های معرق‌کاری‌شده با نقوش سنتی یزد، گزینه‌های خوبی برای سوغات فرهنگی هستند.
جانماز، سجاده و تذهیب‌کاری
جانمازها و رومیزی‌هایی که با ترمه، کاربافی یا قلم‌کاری تزئین شده‌اند، ترکیبی از معنویت، هنر و فرهنگ سنتی‌اند که به‌ویژه برای گردشگران خارجی جذابیت بسیاری دارند.
یزد، موزه‌ای زنده از هنر و طعم
یزد نه‌فقط مقصدی برای دیدن آثار تاریخی، بلکه شهری برای تجربه کردن هنر، مزه، رنگ و زندگی‌ست. هر قطعه ترمه، هر ظرف سفال، هر شیرینی کوچک، داستانی از تاریخ، فرهنگ و تلاش این مردمان را روایت می‌کند.
چارترلند با ارائه‌ی تورهای ویژه صنایع دستی و سوغات، فرصتی فراهم می‌کند تا گردشگران ضمن بازدید از کارگاه‌ها، با صنعت‌گران محلی آشنا شوند، شیرینی‌های سنتی را بچشند، و با خاطره‌ای شیرین‌تر از یزد بازگردند.
